Verhoogde leefkracht via permacultuur ontwerp en veerkrachtige voedsellandschappen.

22 jul

Na de extreem droge jaren van 2018, 2019 en 2020 konden wij, mens en natuur, weer even op adem komen dankzij het gematigde en natte weer dat 2021 in petto voor ons had. Even zeg ik, want de zomer van 2022 is er weer eentje waar enkel de woorden als ‘kurkdroog’ en ‘verdorde tuinen’ voldoende beschrijvend voor zijn gebleken. Een kleine verstoring en het leven is al snel uit onze tuin- en voedsellandschappen verdwenen …

Het ontbreekt ons momenteel aan veerkrachtige tuin- en voedsellandschappen. Maar niet getreurd! Iedereen met een tuin, klein of groot, bezit de mogelijkheid om dit veerkrachtiger te maken. Je bezit een potentieel stukje impact! Je hoeft het enkel nog te verzilveren. Via deze blog tracht ik jullie mee te nemen in het verhaal van permacultuur, functioneel ontwerp en voedselbossen en hoe zij het potentieel bezitten om je potentiële invloed te gaan maximaliseren en meer leefkrachtigere voedsel- en tuinlandschappen te bekomen.

Het belang van veerkrachtige voedsel- en tuinlandschappen in een veranderend klimaat

In een wereld waar het klimaat voortdurend verandert en extreme weersomstandigheden steeds vaker voorkomen, wordt het belang van veerkrachtige voedsel- en tuinlandschappen steeds urgenter. Dergelijke landschappen zijn cruciaal voor onze (lokale) voedselzekerheid en vormen een belangrijk onderdeel in de ‘strijd’ tegen klimaatverandering. Veerkrachtige voedsel- en tuinlandschappen zijn in staat zich aan te passen aan wisselende omstandigheden, zoals droogte, overstromingen, en temperatuurschommelingen, waardoor ze een veel stabielere voedselproductie kunnen garanderen. Bovendien dragen ze bij aan de bescherming van biodiversiteit, behoud en zelfs verbetering van de bodemgezondheid en natuurlijke hulpbronnen.

Het bevorderen van veerkracht in onze voedsel- en tuinlandschappen betekent bewust investeren in lokale en duurzame landbouwpraktijken die meer gebaseerd zijn op natuurlijke systemen, het stimuleren van agro-ecologische benaderingen en het omarmen van inheemse kennis en diversiteit. Dit omvat bijvoorbeeld het promoten en inspelen op gewasdiversificatie en het gebruiken van gewassen die het goed doen zonder veel input , alsook het minimaliseren van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Door deze cocktail van principes wordt niet alleen een betere voedselvoorziening gewaarborgd, maar krijgen ook lokale gemeenschappen en de planeet als geheel de kans om te gedijen en zelfs floreren in een veranderend klimaat.

Vitaliteit en veerkracht geeft leefkracht

Permacultuur landschappen en monocultuur vertegenwoordigen twee totaal verschillende benaderingen van landbouw en landschapsbeheer. Terwijl permacultuur een holistische, op diversiteit gerichte benadering volgt, richt monocultuur zich op de grootschalige productie van één enkel gewas. Het is belangrijk om te begrijpen waarom de energie of leefkracht in een permacultuurlandschap hoger is dan in een monocultuurlandschap.

Energie is de drijvende kracht achter alle natuurlijke en menselijke systemen. Elk landschap ontvangt via natuurlijke bronnen energie en geeft deze energie ook weer af. Veerkrachtige systemen zijn veel beter in staat een deel van de energie die ze ontvangen op te slaan en om te zetten in energie van hogere kwaliteit dan monocultuur gebaseerde lanschappen. Daar waar een monocultuurlandschap continu nood heeft aan hoge energie inputs om een bepaalde productie (energie) voort te brengen zijn permacultuur landschappen ontworpen om energie beter te converteren, en zelfs meer en meer energie in zijn levenstijd te gaan creëeren dan dat het gebruikt. Een goed functionerend veerkrachtig systeem zit dus in tegenstelling tot een monocultuur landschap, vol energie en leefkracht.

Het voedsel dat we uit veerkrachtige systemen zoals permacultuur- of agro-ecologisch benaderde systemen kunnen bekomen is over het algemeen vitaler te noemen dan dit uit monocultuur gebaseerde systemen. De smaak en voedingswaarde zijn veelal completer en beter voor een gebalanceerd dieet. Consumeren van voedsel uit deze veerkrachtige systemen zal de vitaliteit van de mens ten goede komen. Het heeft het vermogen om de leefkracht van de mens te verhogen.

Het bekomen van leefkrachtige landschappen via Permacultuur - functioneel ontwerp - voedselbossen

Permacultuur is een interdisciplinaire ontwerpmethode die zijn inspiratie haalt uit natuurlijke (eco)systemen. Het woord zelf is een samentrekking van ‘permanent’ en ‘(agri)cultuur’. Waarbij permanent staat voor werken met meerjarige planten en een bodem die jaarrond bedekt is. Agricultuur staat vanzelfsprekend voor het aspect rond voedselproductie, maar met een sterke nadruk op het woord cultuur omdat permacultuur verder gaat dan voedselproductie alleen. Het einddoel is namelijk de creatie van regeneratieve, veerkrachtige leefomgevingen voor zowel mens als omgeving.

Een duurzaam systeem moet in zijn levenscyclus meer energie kunnen genereren dan dat het energie vraagt. Het aspect ‘energie’ heeft binnen de permacultuur dan ook veel gewicht. Heel simpel gesteld tracht permacultuur met een minimale externe input een zo maximale output te verkrijgen, men spreekt vaak van de creatie van ‘overvloed’. Dit klinkt tegenstrijdig, maar de geheimen zitten hem in een slim functioneel gebaseerd ontwerp. Overigens, in een goed ontwerp zal de output of overvloed steeds weer zo maximaal mogelijk terugvloeien als input.

Voedselbossen vormen het permacultuur voorbeeld bij uitstek omdat het geïnspireerd is op een natuurlijk bos, hetgeen het eindstadium is voor natuurlijke ontwikkeling en vanwage de diversiteit in ruimte en tijd bijgevolg een zeer stabiel en veerkrachtig systeem is. Het is overigens productiever dan een gewone tuin omdat het voedsel en de materialen in (zeven) verschillende lagen groeien. Bostuinieren vergt een lage energie en tijd input en levert een constante bron van gezond en krachtig voedsel. Na een tijd doet de natuur en het ontstane biotoop alle werk voor ons en hoeven we enkel nog minimaal snoeionderhoud te voorzien en vitaal voedsel te oogsten.

Je potentiële impact verzilveren

Heb je een grastuintje dat steeds verdort? Heb je zin gekregen om een harmonieuze samenwerking tussen mens en natuur op te zoeken? Hier zijn alvast enkele tips die je in het achterhoofd kan houden bij het aanleggen van je eigen veerkrachtig permacultuur landschap:

Observeer en analyseer de omgeving: Bestudeer de specifieke kenmerken van de locatie, zoals klimaat, bodem, waterbronnen, flora en fauna. Neem ook de zon- en windrichting in acht, evenals de seizoensgebonden veranderingen en de natuurlijke helling van het terrein.
Ontwerp op basis van zones: Verdeel het landschap in zones op basis van frequentie van menselijke interactie en onderhoudsbehoeften. Plaats elementen die regelmatige aandacht vereisen, zoals groentetuinen en kruidentuinen, dicht bij de woning. Reserveer verder gelegen zones voor minder onderhoudsintensieve elementen, zoals boomgaarden en bossen.
Benut natuurlijke hulpbronnen: Zorg ervoor dat u gebruik maakt van de natuurlijke hulpbronnen die al op het terrein aanwezig zijn. Dit kan betekenen dat u regenwater opvangt voor irrigatie, composteert om de bodem te verrijken, of de windrichting benut om natuurlijke ventilatie te creëren.
Gebruik meerdere functies voor elk element: In een permacultuursysteem heeft elk element idealiter meerdere functies. Een vijver kan bijvoorbeeld zowel voor irrigatie als voor het creëren van een habitat voor nuttige organismen dienen.
Plant in gilden en polyculturen: Combineer planten die elkaar ondersteunen en van elkaar profiteren in gilden en polyculturen. Dit kan helpen bij het opbouwen van een veerkrachtig ecosysteem, het bevorderen van biodiversiteit en het versterken van de bodemgezondheid.
Zorg voor bodembedekking: Bodembedekking helpt bij het behoud van bodemvocht, het voorkomen van erosie en het onderdrukken van onkruid. Gebruik mulch, levende bodembedekkers of een combinatie van beide om de grond te beschermen en te verrijken.
Integreer dieren: Dieren kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het permacultuursysteem door het omzetten van restmateriaal tot nieuw product (eetresten naar eieren), het leveren van mest, het bestuiven van planten, het beheersen van ongedierte. Overweeg het integreren van kippen, bijen, eenden of andere geschikte dieren in uw ontwerp.
Plan voor successie: Houd rekening met de natuurlijke successie van planten en het verloop van het ecosysteem na verloop van tijd. Kies planten die zich zullen ontwikkelen en evolueren met de omliggende omgeving, en zorg voor een evenwicht tussen pioniers- en climaxsoorten.
Continu leren en aanpassen: Permacultuur is een dynamisch en adaptief proces. Blijf experimenteren, leren en aanpassen aan veranderende omstandigheden om het permacultuursysteem voortdurend te verbeteren. Het observeren van de prestaties en het bijsturen van het ontwerp zal helpen om een meer veerkrachtig en duurzaam landschap te creëren.
Volg ethische principes: Permacultuur is gebaseerd op drie ethische principes: zorg voor de aarde, zorg voor de mensen en eerlijke verdeling van hulpbronnen. Bij het aanleggen van een permacultuurlandschap is het belangrijk om deze principes in gedachten te houden en te streven naar het creëren van een duurzaam en harmonieus ecosysteem dat zowel mens als natuur ten goede komt.

Enkele voorbeelden ter inspiratie

Er zijn veel aparte permacultuur elementen binnen het grotere systeem die je kunt gebruiken om je tuin bewust efficiënt in te richten. Zowel voor de hele kleine tuinen als de grote tuinen zijn er typische elementen. Hieronder vind je enkele praktische en inspirerende voorbeelden van permacultuur systemen:

1) klein) Een kruidenspiraal is een opvallend en efficiënt permacultuur systeem dat het mogelijk maakt om verschillende soorten kruiden te kweken op een klein oppervlak. Het systeem bestaat uit een spiraalvormige verhoging die is opgebouwd uit stenen, compost en zand. Door de spiraalvorm ontstaat er een grote verscheidenheid aan microklimaten, waardoor verschillende kruiden kunnen worden gekweekt die elk hun eigen specifieke groeiomstandigheden nodig hebben. Hierdoor is het mogelijk om kruiden te kweken die normaal gesproken niet goed zouden gedijen in een regionaal klimaat.

2) gemiddeld) Een zonneval is een permacultuur techniek waarbij een water element (kleine vijver) wordt omringd door een verhoogd tuinbed. Het water element weerkaatst de zuiderzon, die door de verhoogde omgeving wordt opgevangen. Hierdoor wordt warmte vast gehouden en kan je planten beschermen tegen koude temperaturen en vorst. Het is een eenvoudige manier om creatief samen te werken met natuurlijke elementen om een microklimaat te genereren zodat je planten kan verbouwen die normaal gesproken niet zouden gedijen in regionale klimaten.

3) groot) Heb je plaats zat, dan is een voedselbos misschien wel wat voor jou? In dit systeem worden verschillende lagen van eetbare planten, bomen en struiken gecombineerd om een gevarieerd ecosysteem te creëren. Het systeem is zo ontworpen om te lijken op een natuurlijk bos waarin alle elementen elkaar versterken. Het biedt niet alleen voedsel, maar ook een prachtige en rustgevende omgeving om in te zijn.

Via onderstaande video kan je de presentatie rond permacultuur ontwerp en voedselbossen dat gegeven werd binnen het kader van het webinar rond tuinbodems en openbaar groen herbekijken.

Via deze link kan je de powerpoint slides van het webinar verkrijgen.

We moedigen iedereen aan zelf aan de slag te gaan in zijn of haar (tuin)landschap. Wij bieden echter graag onze diensten aan voor mensen die baat kunnen hebben met bijvoorbeeld een plaatselijke consultatie of inspirerend ontwerpplan om er zeker van te zijn dat jij het maximaal mogelijke uit je stukje grond haalt.

leefkrachtpermacultuurveerkrachtige tuinenveerkrachtige landschappenveerkrachtige landbouwpermacultuur ontwerp

Jarl Vaerten